بررسی روش های مختلف آبیاری بر روی برخی صفات مرفولوژیک و فیزیولوژیک برنج ‎(Oryza satival L.)

فهرست مطالب

مقدمه     1
فصل اول – كلیات     3
1-1- سطح زیر كشت و میزان تولید در دنیا و ایران     4
1-2- سابقه كشت برنج در ایران     6
1-3- گیاه‎شناسی برنج     6
1-3-1- نوع ژاپونیكا     7
1-3-2- نوع ایندیكا     7
1-3-3- نوع جاوائیكا     7
1-4- سیستم‎های كشت برنج     7
1-5- فیزیولوژی و مراحل رشد برنج     10
1-6- فنولوژی و مراحل رشد برنج     11
1-6-1- مرحله رویشی     11
1-6-2- مرحله‌ زایشی     12
1-6-3- مرحله رسیدگی     13
1-7- آب در گیاه     14
1-8- آبیاری در برنج     15
1-8-1- روش آبیاری غرقاب دائم     15
1-8-2- روش آبیاری متناوب     16
1-8-3- آبیاری برنج براساس مراحل مختلف رشد     17
1-9- اثر كمبود آب     19
فصل دوم – بررسی منابع     24
2-1- عملكرد     25
2-2- اجزای عملكرد     29
2-3- عملكرد بیولوژیكی     34
2-4- راندمان مصرف آب     34
2-5- شاخص برداشت     37
2-6- فتوسنتز     37
2-7- ماده خشك     40
2-8- سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی     41
 2-9- فواصل آبیاری و مقدار آب مصرفی     43
2-10- مقاومت به خشكی     46
2-11- كیفیت و پروتئین دانه     48
2-12- شاخص سطح برگ     49
- منابع     51

مقدمه:
برنج به عنوان غذای اصلی حدود نیمی از جمعیت جهان به شمار می‎آید و به همین دلیل این محصول یكی از مهمترین منابع اصلی تأمین كننده نیاز غذایی جهان است (56،71). طبق آمار فائو مصرف سرانه برنج در كشورهای مختلف بین 2/4 تا 1/102 كیلوگرم متغیر است و معمولاً كشورهای عمده تولید كننده برنج مصرف كنندگان عمده نیز هستند و تا حدی بین تولید و مصرف آنها موازنه وجود دارد. ولی در كشور ما متأسفانه این توازن برقرار نیست و ایران به عنوان یازدهمین كشور تولید كننده برنج، سومین وارد كننده در جهان است (11). برنج در كشور ما بعد از گندم دومین كالای مصرفی از نظر مقدار و تنها غله‎ای است كه منحصراً برای تغذیه انسان كشت می‎شود و در حدود نصف جیره غذائی 1/6 میلیارد نفری از جمعیت دنیا را تشكیل می‎دهد (11) و در بخش عظیمی از قاره آسیا تأمین كننده بیش از 80% كالری و 75% پروتئین مصرفی مردم است. در كشور ما نیز به طور متوسط، روزانه 14% نیاز به انرژی از طریق برنج تأمین می‎شود (11). این گیاه در بین گیاهان عمده زراعی دارای خصوصیات منحصر به فردی از نظر مصرف  آب است (رشد در شرایط غرقابی، غیرغرقابی و دیم). آب اولین و اساسی‎ترین عامل محدود كننده تولید  محصولات كشاورزی است. كمبود آب كه به بحران قرن حاضر موسوم شده است باعث گردید دانشمندان و محققان تلاش‎های وسیعی را در جهت یافتن راه حل‎های مناسب برای افزایش توان تولید واحد آب مصرفی آغاز نمایند.
با توجه به محدودیت منابع آبی در كشورمان، افزایش جمعیت، نیاز روزان كشور به امنیت غذایی و پایین بودن راندمان آبیاری در مزارع، ضروری است كه برنامه‎ریزی دقیقی برای استفاده بهینه از منابع موجود صورت گیرد. در این راستا هرگونه تلاش در بخش كشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف كننده آب و بخصوص برنج به عنوان پرمصرف‎ترین گیاه و رایج‎ترین كشت در شمال كشور كه 80 تا 85% سطح زیر كشت برنج كشور را تشكیل می‎دهد قابل توجه و تقدیر است.

منابع
1. اخوت، محمد. ‌دانش، ‌وكیلی. 1376. كاشت، داشت و برداشت برنج. انتشارات فارابی. صفحه 212.
2. اصفهانی. مسعود. 1377. مقدمه‎ای بر فیزیولوژی و اكولوژی برنج. انتشارات دانشگاه گیلان.
3. بی‎نام. 1377. غلات در آئینه آمار (76-67). انتشارات معاونت برنامه‎ریزی و بودجه آداره كل آمار و اطلاعات وزارت كشاورزی. چاپ اول.
4. پورصالح، مسعود. 1373. غلات. انتشارات صفار. 174 صفحه.
5. توكلی،‌حسین. مهدی، كریمی. سید فرهاد، موسی. 1368. اثر رژیمهای مختلف آبیاری بر رشد رویشی و زایشی ذرت. مجله علوم كشاورزی ایران. شماره‎های 3 و 4.
6. جاراللهی، رقیه. مرضیه، مهدویان. واكنش عملكرد محصول نسبت به آب. سری نشریات آبیاری و زه‎كشی. نشریه شماره 33.
7. خدابنده، ناصر. 1368. غلات. انتشارت مركز نشر سپهر. 506 صفحه.
8. خدام باشی. محمود. مهدی، كریم. محمدرضا، خواجه‎پور. 1369. اثر رژیمهای مختلف آبیاری بر روند رشد سویا. مجله علوم كشاورزی ایران. جلد 21. شماره‎های 1 و 2.
9. خرمی وفا، محمود. 1378. بررسی اثرات تنش كم آبی بر برخی ویژگیهای فیزیولوژیك و مرفولوژیك، عملكرد و اجزای عملكرد گندم. پایان‎نامه كارشناسی ارشد. دانشگاه گیلان.
10. دوازده امامی، سعید. حسینعلی، عابدی. 1375. مرفولوژی برنج. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج كشاورزی. مركز تحقیقات كشاورزی اصفهان.
11- راهب، جعفرقلی. 1380. برنج و امنیت غذایی. زیتون. ماهنامه علمی – تخصصی كشاورزی. انتشارات اداره كل روابط عمومی. شماره 50.
12. رضایی، مجتبی. مجید، نحوی. 1381. اثر دور آبیاری بر مقدار مصرف آب و عملكرد برنج (رقم هاشمی) در گیلان. (منتشر نشده است)
13. رضوی‎پور، تیمور. 1373. بررسی كاهش درصد رطوبت خاك در مراحل مختلف رشد. برنج رقم بینام. موسسه تحقیقات برنج كشور.
14. سرمدینا، غلامحسین. عوض، كوچكی. 1372. فیزیولوژی گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 467 صفحه.
15. سرمدینا، غلامحسین. عوض، كوچكی. 1376. جنبه‎های فیزیولوژیكی زراعت دیم. انتشارت جهاد دانشگاهی مشهد. 424 صفحه.
16. سیات، حمید. 1351. بررسیهای خاك و آب در زراعت برنج در ایران. نشریه شماره 256. مؤسسه خاكشناسی و حاصلخیزی خاك.
17. سیاوش مقدم، سینا. 1377. بررسی اثرات مراحل مختلف رسیدگی و كاهش رطوبت بر قدرت بذر برنج. پایان‎نامه كارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان.
18. شاكری، منصور. 1381. خشكسالی حادثه‎ای مترقبه. زیتون. ماهنامه علمی – تخصصی كشاورزی. شماره 152.
19. علیزاده، امین. عوض، كوچكی. 1368. كشاورزی و آب و هوا. انتشارات جاوید. مشهد. 462 صفحه.
20. فرداد. حسین. عظیم. شیردلی. 1374. اثر دور آبیاری بر عملكرد محصول دانه جو و رشد آن. مجله علوم كشاورزی ایران. جلد 26 شماره 1.
21. فرشی،‌ علی اصغر. محمدرضا، شریعتی. رقیه، جاراللهی. محمدرضا، قائمی. مهدی، شهابی‎فر. میر مسعود، تولائی. 1376. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی كشور. جلد اول. گیاهان زراعی. انتشارات نشر آموزش كشاورزی. 900 صفحه.
22. قائمی، محمدرضا. 1368. نتایج بررسی تأثیر رژیم آبیاری بر عملكرد محصول برنج (رقم بینام). موسسه خاكشناسی و حاصلخیزی خاك.
23- كافی، محمد. عبدالمجید، مهدوی دامغانی. 1379. مكانیسم‎های مقاومت گیاهان به تنش‎های محیطی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. 467 صفحه.
24- كرمی،‌ فرهاد. 1377. واكنش‎های فیزیولوژیكی گیاهان به تنش‎های رطوبتی. ماهنامه زیتون. شماره 138.
25- كریمی، مهدی. 1378. جزوه فیزیولوژی گیاهان زراعی تكمیلی.
26- كریمی،‌ هادی. 1367. گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه تهران. 714 صفحه.
27- كوچكی، عوض. افشین،‌ سلطانی. مهدی،‌ عزیزی. 1376. اكوفیزیولوژی گیاهی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 271 صفحه.
28- كوچكی، عوض. محمد حسن، راشد محصل. مهدی،‌ نصیری. رضا، صدرآبادی. 1374. مبانی فیزیولوژی رشد و نمو گیاهان زراعی. انتشارات آستان قدس رضوی. 404 صفحه.
29- كوچكی،‌ عوض. محمد، بنایان اول. 1373. فیزیولوژی عملكرد گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 380 صفحه.
30- كوچكی،‌ عوض. محمد، حسینی. 1374. بوم‎شناسی كشاورزی. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. 366 صفحه.
31. كوچكی، عوض. محمد،‌ حسینی. مهدی، نصیری محلاتی. 1372. رابطه آب و خاك در گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 506 صفحه.
32. مؤدب شبستری، محمد. مسعود، ‌مجتهدی. 1369. فیزیولوژی گیاهان زراعی. مركز نشر دانشگاهی. 432 صفحه.
33- مرادی، فواد. 1376. بررسی فیزیولوژی تنش گرما در 6 رقم برنج در شرایط اهواز. پایان‎نامه كارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.
34- مظاهری، داریوش. مجید، آقاعلیخانی. 1377. بوم‎شناسی گیاهان گرمسیری. انتشارات دانشگاه تهران. 506 صفحه.
35. نحوی،‌ مجید. 1379. تعیین مناسب‎ترین فاصله‌ دور آبیاری براساس آنالیز شاخصهای رشد و عملكرد برنج (رقم خزر). پایان‎نامه كارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد كرج.
36. نورمحمدی، قربان. سید عطااله، سیادت. علی، كاشانی. 1380. زراعت (جلد اول، غلات). انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز. 640 صفحه.
37. هاشمی دزفولی، ابوالحسن. عوض، كوچكی. محمد، بنایان اول. 1375. افزایش عملكرد گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 387 صفحه.
38- یزدانی، محمدرضا. 1378. آبیاری برنج براساس مراحل مختلف رشد. از سری مجموعه ترویجی مؤسسه تحقیقات برنج كشور.
39.Doorenbos , G.Kassam , A.H. Yield response to water . F.A.O Irrigation and Drainage . Pager . No. 33 , rome . 1979 .
40.Duvick, D. K. 1984. Genetic diversity in major farm crops on the farm and in reserve . Econ. Bot. 38: 161-178.
41.Ekanayake , I. J. Steponkus , P. L. and Dedatta , S. K. 1989. Spikelet sterilty and flowering respons of rice to water stress at anthesis . Ann. Bot 63: 257-267.
42.Fukai , S. Pantuwan, G.Jongdee , B. Cooper , M. 1999. Screening for drought resistance in rainfed lowland rice . Field crops research. 64: 61-74.
43.Garrity , D.P. Sullivan, C. Y. and watts, D.G. 1983. Moisture , deficits and grain sorghum performance drought stress conditioning. Agron. J. 75: 997-1004 .
44.Garrity, D.P. O"Toole, J.C. 1995. Selection for reproductive stage drought avoidance in rice using infrared thrmometry . Agron . J. 87, 773-779.
45.Goel, A. C. and Verma, K. S. 1988. Effect of different water regimes on transplanted rice . Agricultural-science-Digest karnal. 8: 2, 74-46.
46.Frist, D. H. 1989. Int. Rice Res. Inst. Los Banos, Philipines. P:377.
47.Huke, R. Geography and climate of rice, in climate and rice. IRRI, Los Banos, Philippines. 1976. Pp:31-50
48.Hwang, C.J. Kim, K. T. O.H.N.K. and Jeong, J.U. 1989. The effect of drought at the reproductive stage on the degeneration , Sterility, ripening and nutrient uptake of rice.. 31:1 , 36-42