بررسی فساد اداری در جمهوری اسلامی ایران

بخش اول
مقدمه
     در اجرای رهنمودهای مقام معظم رهبری مبنی بر مبارزه با سه پدیده فساد، فقر، تبعیض و تصمیم جلسه مورخ 9/5/1379 هیأت محترم وزیران درمورد بررسی و ارائه راه‌كارهای مبارزه با این معضلات و انحرافات، از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، طرح مطالعاتی “ تدوین برنامه مبارزه با فساد و ارتقای سلامت درنظام اداری” در دستور كار سازمان قرار گرفت و اجرای آن به معاونت امور مدیریت و منابع انسانی محول شد. در این خصوص مطالعات گسترده و جامعی صورت پذیرفت كه نتایج آن در قالب گزارشی شامل هفت فصل تحت عناوین : كلیات تحقیق، تبیین مفهومی و تعاریف فساد، مطالعات نظری، تجارب كشورها درمبارزه با فساد ( مطالعات تطبیقی)، بررسی وضع موجود در نظام اداری ایران، هدفها و راهبردها و راهكارهای اجرایی، برنامه مبارزه با فساد و ارتقای سلامت درنظام اداری تدوین گردید كه خلاصه آن به شرح ذیل ارائه می‌گردد:



اهمیت و ضرورت موضوع:
     فساد در نظام اداری، كم وبیش گریبانگیر همه كشورهاست و آسیب‌های ناشی از فساد با توجه به شكل‌های مختلف آن بی‌شمار است. برای كشوری كه در جهت توسعه و پیشرفت گام بر می‌دارد، ضرورت دارد تا عاری از مقوله فساد به این مهم بپردازد وضروری است برای جلوگیری از تشدید آسیب‌ها در آینده،‌امروز با تمام توان و در تمام زمینه‌ها با علل  و عوامل بروز آن مبارزه‌ای جدی ومستمر صورت گیرد تا درجامعه‌ای سالم و عاری از فساد، توسعه پایدار و همه جانبه در كشور محقق گردد.

هدف كلی تحقیق:
     هدف از انجام تحقیق، شناخت علل و ریشه‌های اصلی بروز و رسوخ “ فساد و كج‌روی‌های اداری” و چگونگی شیوع آن در سازمان‌های دولتی، به منظور فراهم نمودن زمینه مناسب برای ارائه الگویی كارآمد برای مهار این پدیده شوم و سالم سازی و ارتقای شفافیت و پاسخگویی در نظام اداری كشور می‌باشد.
محدوده تحقیق:
     محدوده تحقیق“ طرح مطالعاتی تدوین برنامه مبارزه با فساد اداری و ارتقای سلامت نظام اداری” دستگاههای اداری – اجرایی در قوای سه‌گانه كشور، شركت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مراكزی كه به نحوی از بودجه عمومی به طور مستقیم یا غیر مستقیم استفاده می‌نمایند یا فعالیت آنها باعث اثرگذاری در دستگاههای اداری و اجرایی می‌باشد دربر می‌گیرد.

تبیین مفهومی و تعاریف فساد
  اصطلاح “‌فساد” از فعل لاتین Rumpere می‌آید كه به معنی شكستن است بنابراین در فساد چیزی می‌شكند یا نقض می‌شود. این چیز ممكن است یك شیوه رفتار اخلاقی یا قانونی یا غالباً مقررات اداری ‌باشد.
      فساد از نظر اندیشمندان و محققان علوم اجتماعی، بر مبنای افكار عمومی جامعه، براساس منافع عمومی، براساس نقش وابستگی‌های اجتماعی و خانوادگی در تصمیمات كارمندان،‌فساد كلان، فساد خرد، فساد سازمان یافته و فساد فردی، فساد قاعده‌مند و فساد غالب،‌ فساد ساخت و پاختی و سپس انواع فساد ومصادیق آن در قوانین و متون حقوقی، تخلفات اداری و تفاوت آن با فساد و در نهایت فساد اقتصادی و فساد سیاسی مطرح شده كه شاید بتوان با ادغام تعاریف،‌تعریف كاملی از فساد اداری را به صورت زیر ارائه داد:
فساد اداری عبارت است از :
 الف) اقدامات مأموران دولتی كه با هدف انتفاع وبهره‌برداری برای خود یا اشخاص دیگر یا در قبال دریافت مال برای خود یا اشخاص دیگر از طریق راه‌های زیر انجام می‌پذیرد:
-    نقض قوانین و مقررات و ضوابط اداری
-    تعبیر و تفسیر قوانین و مقررات و ضوابط اداری
-    تغییر در قوانین و مقررات و ضوابط اداری
-    خودداری ،‌كندكاری و یا كوتاهی درانجام وظایف قانونی در قبال ارباب رجوع
-    تسهیل یا تسریع غیر عادی در انجام كار برای اشخاص معین در مقایسه با دیگران
ب- اقدامات اشخاص حقیقی و حقوقی كه با هدف انتفاع و بهره‌برداری برای خود یا اشخاص دیگر یا در قبل پرداخت مال به مأموران دولت به منظور برخورداری از مزایا و امتیازات از راه‌های غیر صحیح انجام می‌پذیرد.
    در این تعریف از یك سو از مفاهیم غیر دقیق و كلی نظیر منافع عمومی یا دیدگاه عمومی استفاده نشده است و از سوی دیگر، این تعریف، فساد اداری را به نقض قوانین و مقررات محدود نمی‌كند، بلكه هرگونه تعبیر و تفسیر را هم شامل می‌شود و مهم‌تر از آن،‌ فساد شامل تغییرات قانونی برای نفع شخصی و صنفی نیز می‌شود كه به آن فساد در قانون‌گذاری می‌گویند. مزیت دیگر این تعریف این است كه در آن به انگیزه‌های مختلف كارمندان برای مشاركت در فساد نیز اشاره شده است.
    لازم به ذكر است به نظر می‌رسد كه فساد بیشتر به معنی سوء استفاده از قدرت یا تأثیر برفرایند تصمیم‌‌گیری است كه كوچكترین مخرج مشترك همه تعاریف است. عناصر تشكیل دهنده فساد عبارتند از: عنصر ذهنی آگاهی بر شكستن نرم،‌ استمرار انجام خلاف، سوء استفاده از اختیارات، كسب تحصیل مال و منفعت شخصی یا گروهی .