آشنایی با جامعه شناسی و بررسی آن

چكیده
نقد جامعه‌شناسی برخلاف آنچه در نگاه نخست به نظر می‌آید، تنها بررسی تأثیر مستقیم رخدادهای اجتماعی مشخصی بر ادبیات یك دوره نیست و برخلاف بسیاری مكاتب دیگر نمی‌توان یك مقطع معین تاریخی و یك محدوده‌ی مشخص جغرافیایی و فرهنگی برای آن درنظر گرفت. بلكه در طول سال‌ها افت و خیزهای فراوانی را پشت سرگذاشته و با جریان‌های بسیار در پیوسته است.
یكی از مهم‌ترین این جریان‌ها كه پیوندی گسست‌ناپذیر با جامعه‌شناسی دارد، نقد فمنیستی است. بسیاری از منتقدان، فمنیسم را شاخه‌ای از نقد جامعه‌شناسی می‌دانند كه در آن به جامعه از رهگذر امكانات و شرایطی می‌نگرد كه همواره از زنان دریغ داشته شده است.
این رساله ابتدا به معرفی مشروح رویكرد جامعه‌شناسی می‌پردازد و ویژگی‌های اصلی آن را جست و جو می‌كند و مهم‌ترین گرایش‌های این گونه‌ی نقد ادبی را معرفی می‌كند. فصل دوم رمان سووشون را براساس شیوه‌های این رویكرد تحلیل می‌كند و مناسبات سووشون را با جامعه‌ای كه در آن شكل گرفته و نیز جامعه‌ای كه روایتش می‌كند مورد كنكاش قرار می‌دهد. در فصل سوم از رویكرد فمنیستی و نقد ادبی سخن می‌رود و در فصل پایانی سووشون از چشم‌انداز این رویكرد نوآیین و در حال شكل‌گیری بررسی می‌شود.

خلاصه‌ی سووشون
زری همراه یوسف به جشن عقدكنان دختر حاكم می‌رود. یوسف از دیدن نان سنگك بزرگی كه هدیه‌ی صنف نانواهاست، عصبانی می‌شود و به یاد گرسنگی مردم می‌افتد. زری به او التماس می‌كند یك امشب را حرفی نزند كه ته دلش را بلرزاند. عزت‌الدولـه فریب‌كارانه زری را وامی‌دارد تا گوشواره‌های زمردش را كه رونمای شب عروسی‌اش است بدهد همین یك شب به گوش عروس كنند. مسترزینگر سعی می‌كند یوسف را راضی به فروش محصولاتش كند و زمانی كه با مخالفت او مواجه می‌شود مك ماهون را واسطه می‌كند. مك‌ماهون به جای انجام مأموریت خود، شعری در وصف آزادی می‌سراید. خان‌كاكا نیز به سهم خود می‌كوشد یوسف را راضی به همكاری با انگلیسی‌ها كند. (فصل اول)
خان‌كاكا برای وكیل شدن تلاش می‌كند و از كلنل و قنسول و حاكم، قول همكاری می‌گیردو برای سید مطیع‌الدین قند و چای می‌برد و پشت سرش نماز می‌خواند تا سر منبر تعریفش كند. برای حفظ موقعیت خود به زری و یوسف اصرار می‌كند در جشن فرنگی‌ها شركت كنند. (فصل دوم)
زری از عمه‌خانم می‌خواهد به جای او نذرش را به زندان و دیوانه‌خانه ببرد و خود به همراه خسرو و یوسف به جشن فرنگی‌ها می‌رود. یوسف در این مهمانی هم برخلاف سفارش خان‌كاكا از انتقادهای صریحش دست نمی‌كشد. جشن برای روحیه دادن به سربازان متفقین برپا شده و برنامه‌ی اصلی آن تمسخر و ریشخند هیتلر است. حاكم و دخترش نیز در این مهمانی دعوتند. زری با تشكر دختر حاكم بابت گوشواره‌ها می‌فهمد كه آن‌ها را برای همیشه از دست داده است. (فصل سوم)
یوسف و خسرو به شكار می‌روند. در نبودشان ملك رستم و ملك سهراب چادربه‌سر به خانه‌ی زری می‌آیند و منتظر یوسف می‌مانند. قصد آن‌ها خرید محصولات یوسف و فروش آن‌ها به انگلیسی‌هاست تا با پولش اسلحه بخرند و با ارتش ایران بجنگند. یوسف كه از قصد آن‌ها آگاه است از فروش محصولاتش خودداری می‌كند. او می‌خواهد سهم رعیتش را تمام و كمال بدهد و باقی آن را به شهر ببرد و به جای بی‌انصاف‌هایی كه هم سهم رعیت را و هم خوراك مردم هم‌وطنشان را به قشون خارجی می‌فروشند، به مردم شهر بفروشد. (فصل چهارم)
یوسف به گرمسیر می‌رود. حاكم توسط خان‌كاكا پیغام می‌فرستد كه اسب خسرو را برای گیلان‌تاج ـ دختر كوچكش ـ می‌خواهد. زری و عمه خانم با شنیدن این خبر دیگرگون می‌شوند. عمه خانم تصمیم می‌گیرد به كربلا برود و مجاور امام حسین شود. زری می‌خواهد مقابل خواست حاكم و خان‌كاكا بایستد اما خان‌كاكا دادن اسب را رشوه‌ای می‌داند كه حاكم را نسبت به یوسف خوش‌بین می‌كند و سرانجام خسرو را به بهانه‌ی شكار همراه خود می‌برد تا هنگام بردن سحر نباشد. (فصل پنجم)
حرف‌های خان‌كاكا، عمه خانم را به یاد گذشته‌اش می‌اندازد. مرگ كودك شش ساله و خودكشی شوهر ناكامش را به یاد می‌آورد و از سرنوشت تلخ مادر و عشق سرپیری پدرش به سودابه‌ی هندی برای زری سخن می‌گوید و در لابه‌لای حرف‌هایش اشاره‌ای هم به دعوای مسعودخان دندان‌طلا و كلانتر و غارت محله‌های یهودی‌نشین می‌كند (فصل ششم)
ژاندارمری به همراه نامه‌ای با امضای خانم حاكم برای بردن سحر می‌آید. زری مردد است چه كند. عمه از او می‌خواهد فعلاً سحر را بدهند تا بعد فكری كنند. غلام راضی به این كار نمی‌شود و با ژاندارم گلاویز می‌شود اما سرانجام تسلیم می‌شود و سحر را به دست ژاندارم می‌دهد ودر ته باغ گوری دروغین برای سحر می‌سازد. عمه خانم عزت‌الدولـه را برای ناهار دعوت می‌كند. (فصل هفتم)
عزت‌الدولـه در مهمانی، قضیه‌ی گوشواره‌های زری را برای عمه خانم تعریف می‌كند و قول می‌دهد در عرض سه روز، سحر را با پای خودش به خانه‌ی آن‌ها باز گرداند (فصل هشتم) خسرو از شكار باز می‌گردد و مرگ سحر را باور می‌كند. زری برای سحر ختمی مردانه با حلوا و خرما ترتیب می‌دهد. (فصل نهم)
زری همراه غلام برای ادای نذرش به دیوانه‌خانه می‌رود. تیفوس به آن‌جا هم سرایت كرده است و حال بیماران هیچ تعریفی ندارد. (فصل دهم) زری به مطب قابله‌ی هم‌شهری‌اش هم كه می‌رود، اوضاع بهتر نیست. گوشه و كنار مطلب پر است از مبتلایان به تیفوس. زری به خانه بازمی‌گردد. یوسف به همراه كلو پسر چوپانش از گرمسیر آمده تا جریان مرگ پدر كلو را برای زری تعریف كند. یوسف می‌خواهد كلو را به فرزندی بپذیرد. زری متوجه غیبت خسرو و هرمز می‌شود. ناچار جریان سحر را برای یوسف بازگو می‌كند. یوسف او را به خاطر ترس و انعفالش سرزنش می‌كند. با وساطت خان‌كاكا كه حالا وكالتش هم مسجل شده است، بچه‌ها از ژاندارمری آزاد می‌شوند. با رفتن خان‌كاكا بار دیگر یوسف و زری به بحث می‌پردازند. زری جریان بارداری‌اش را به یوسف می‌گوید و او را كمی نرم می‌كند. (فصل یازدهم)
خسرو تصمیم می‌گیرد با نامه‌ای از حاكم بخواهد تا سحر را به او باز گرداند اما سحر كه سوار خود را برداشته و به تپه‌زده است، با پای خود به خانه بازمی‌گردد. (فصل دوازدهم)
با رفتن یوسف به ییلاق كلو به شدت تب می‌كند. زری با كمك خان‌كاكا او را در مریض‌خانه مرسلین بستری می‌كند. (فصل سیزدهم) زری و عمه و دوقلوها به خانه‌ی عزت‌الدولـه دعوت می‌شوند. عزت‌الدولـه در پذیرایی از آن‌ها سنگ تمام می‌گذارد. زری دعا می‌كند كه در عوض این همه حاتم بخشی و پذیرایی مفصل چیز زیادی از او نخواهد. (فصل چهاردهم)
ننه فردوس كه به دستور عزت‌الدولـه، اسلحه قاچاق می‌كرده، دستگیر شده و به زندان افتاده است. عزت‌الدولـه از زری می‌خواهد روزی كه برای بردن نذر به زندان می‌رود، با ننه فردوس صحبت كند و او را راضی كند كسی را لو ندهد و همه‌ی گناه‌ها را خود به گردن بگیرد. زری برخلاف انتظار، خواسته‌ی او را نمی‌پذیرد. در همین حین سروكله‌ی ملك‌سهراب پیدا میشود كه این بار هم چادر به سر دارد و از جنگی خونین باز می‌گردد و پشیمان است كه چرا مثل ملك رستم حرف یوسف راگوش نداده است. پس از بازگشت از خانه‌ی عزت‌الدولـه زری سراغ رادیو و روزنامه می‌رود اما هیچ كدام از این اتفاقات سخن نمی‌گویند. (فصل پانزدهم)
یوسف این‌بار با افسری زخمی به خانه باز می‌گردد و از شیوع تیفوس در روستاها سخن می‌گوید. عصر همان روز طبق قرار قبلی ملك رستم و سهراب، مجید و آقای فتوحی به خانه‌ی آن‌ها می‌آیند. زری از خلال حرف‌هایشان متوجه می‌شود كه قصد دارند كار خطرناكی انجام دهند. وحشت از به خطر افتادن یوسف، زری را فرا می‌گیرد. (فصل شانزدهم)
با رفتن مهمان‌ها، افسر زخمی كه حالش بهتر شده است، جزئیات واقعه‌ی سمیرم را كه خود از نزدیك شاهد آن بوده است، تعریف می‌كند. از تعقیب‌ها و هوهو لی‌لی كشیدن‌های عشایر و ترس و دلهره‌ی سربازانی كه هركدام تنها یك فشنگ در اسلحه‌های خود داشتند و خیلی‌هایشان حتی تیراندازی هم بلد نبودند تعریف می‌كند و از غارت‌ها و كشتار بی‌رحمانه‌ی عشایر و ایستادگی و صبر بی‌نتیجه‌ی سركار نایب ژاندارمری آبادی و این‌كه چطور جان سالم به در برده و یوسف را دیده و از او خواسته به شهر بیاوردش. (فصل هفدهم)
زری بار دیگر برای ادای نذرش به دیوانه خانه می‌رود و باز هم از دیدن وضعیت اسفبار بیماران غمگین می‌شود. در آن‌جا به آقای فتوحی برمی‌خورد كه در ظاهر برای عیادت خواهرش آمده است اما در حقیقت می‌خواهد از همكاری با یوسف و دوستانش عذر بخواهد. با كناره‌گیری فتوحی نگرانی زری بیشتر می‌شود و با سردرد به خانه باز می‌گردد. یوسف به معالجه‌ی سنتی او می‌پردازد و خیالش كه راحت می‌شود، مك ماهون را كنار تخت او می‌آورد تا قصه‌ی چاپ شده‌اش را كه در حقیقت ملهم از قصه‌ی مرجان و میناست، برایش بخواند. (فصل هجدهم)
مك‌ماهون قصه‌اش را با فرمان ارباب كه از جانب خورشید برای گردونه‌دار پیر فرستاده شده است می‌آغازد. ارباب از گردونه‌دار خواسته همین امروز پستوی آسمان را خانه تكانی كند و خرت و پرت‌ها را بسوزاند و از همه مهم‌تر ستاره‌های آدم‌ها را كه در حقیقت نمادی از سرنوشت و تقدیر است، از گنجه درآورد و برایشان به زمین بفرستد. با این فرمان نردبام‌های نوری آسمان را به زمین می‌رسانند. فرشته‌ها با كولـه‌باری از ستاره به زمین می‌آیند. ستاره‌ی هركس را به خودش می‌سپارند و با كولـه‌باری سرشار از تجربه‌های زمینی به آسمان باز می‌گردند. فرشته‌ها با تعریف‌های زیبایشان از زندگی در زمین گردونه‌دار را ترغیب می‌كنند تا یكی از همین روزها سری به زمین بزند و آن را از نزدیك ببیند. مك ماهون در حقیقت با این قصه در تقدیر الهی و وابستگی سرنوشت آدمیان به ماوراءالطبیعه تردید می‌كند و می‌كوشد بر آزادی انسان‌ها تكیه بزند. (فصل نوزدهم)
كلو كه در مریض‌خانه‌ی مرسلین با عقاید مسیحی آشنا شده و تحت تأثیر آن قرار گرفته است، پس از روزها انتظار همراه یوسف به روستایش باز می‌گردد. با رفتن آن‌ها زری زندگی پرهراسی را تجربه می‌كند و خواب‌هایش با كابوس‌هایی آشفته درباره‌ی یوسف درهم می‌ریزد. هرچه زمان می‌گذرد، ذهن زری آشفته‌تر و خواب‌هایش پریشان‌تر می‌شود. حتی تعبیرهای عمه هم نمی‌تواند آرامش كند. پس از ده روز از رفتن یوسف، خبر یاغی شدن سهراب در شهر می‌پیچد. غروب روز چهاردهم سید محمد، پیشكار یوسف سوار بر مادیان از راه می‌رسد و اسب قزل را یدك می‌كشد. یوسف به شكلی مبهم كشته شده است. قتل یوسف زری را كاملا دیگرگون می‌كند. او كه همیشه دغدغه‌ی زندگی‌ای در آرامش را داشته و می‌خواسته بچه‌هایش را با محبت و در محیط آرام بزرگ كند، اینك تصمیم می‌گیرد به دست خسرو تفنگ بدهد. (فصل بیستم)
زری در حالتی میان خواب و بیداری، گذشته‌اش را به یاد می‌آورد و با خاطراتش حالی خوش دارد. یوسف در ذهنش سیاوشی دیگر می‌شود كه به تیر ناحق كشته شده است؛ تنها در محاصره‌ی انبوه دشمنان. (فصل بیست و یكم)
 زری با پریشانی شب را سپری می‌كند و صبح با دیدار دكتر عبدالله خان آرامش و امیدی تازه می‌یابد و ترس و وحشت جای خود را به اطمینان خاطر می‌دهد و نه یك ستاره بلكه هزاران ستاره در ذهنش روشن می‌شود. (فصل بیست و دوم)

منابع و مآخذ
1-    آبادی باویل، محمد، ظرائف و طرائف، انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی، تبریز، 1357
2-    آریان‌پور، ا.ح، جامعه‌شناسی هنر، انجمن كتاب دانشجویان دانشكده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، چ3، 1354
3-    آل احمد، جلال، در خدمت و خیانت روشنفكران، خوارزمی، چ1، 1357
4-    ــــــــــــــــ، مثلاً شرح احوال (یك چاه و دوچاله)، رواق، بی‌تا
5-    ابن بطوطه، سفرنامه، ترجمه‌ی دكتر محمدعلی موحود، آگاه، چ3، 1370
6-    احمدی، بابك، حقیقت و زیبایی، مركز، 1374
7-    ـــــــــــــ، ساختار و تأویل متن، مركز، 1370
8-    ــــــــــــ، ساختار و هرمنوتیك، گام نو، 1380
9-    اخوان ثالث، مهدی، از این اوستا، مروارید، چ1، 1375
10-    ازكایی، پرویز، باباطاهرنامه، توس، 1375
11-    استلی برس، الیور و آلن بولك، فرهنگ اندیشه‌ی نو، ترجمه‌ی گروه مترجمان، مازیار، چ2، 1378
12-    اسدیان، خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1358
13-    اسكات، ولبور و تی‌اس‌الیوت، دیدگاه‌های نقد ادبی، ترجمه‌ی فریبرز سعادت، امیركبیر، چ2، 1378
14-    اطمینانی، عباس، «بررسی و تحلیل رمان سووشون، برساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
15-    السن، تیلی، «یكی از دوازده‌تا» ترجمه‌ی نستر موسوی، زن و ادبیات، چشمه، 1382
16-    انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم (گردآوری و تألیف)، فردوسی‌نامه، علمی، 1369
17-    انصاری، منصور، دموكراسی گفت و گویی، مركز، 1376
18-    ایگلتون، تری، پیش درآمدی بر نظریه‌ی ادبی، ترجمه‌ی عباس مخبر، مركز، 1368
19-    ــــــــــــــ،‌ماكسیسم و نقد ادبی، ترجمه‌ی اكبر معصوم بیگی، 1383
20-    ایوتادیه، ژان، نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه‌ی مهشید نونهالی، نیلوفر، 1378
21-    باجلال فرخی، محمد حسین: «تحلیلی بر چل سرودهای لری»، سخنرانی‌های محققان ایرانی، (دانشگاه ملی ایران)، وزارت فرهنگ و مركز مردم‌شناسی ایران ـ هنر، 1355
22-    باختین، میخائیل، زیبایی‌شناسی و نظریه‌ی رمان، ترجمه‌ی آذین حسین‌زاه، مطالعات و تحقیقات هنری، وزارت ارشاد، 1384
23-    باستید، روژه، هنر و جامعه، ترجمه‌ی غفار حسینی، توس، 1374
24-    برتنز، یوهانس ویلم، نظریه‌ی ادبی (مقدمات)، ترجمه‌ی فروزان سلجوقی، آهنگ دیگر، 1383
25-    برلین، آیزا، متفكران روس، ترجمه‌ی نجف دریابندری، خوارزمی، 1361
26-    بلزی، كاترین، عمل نقد، ترجمه‌ی عباس مخبر، قصه، 1379
27-    بلوكباشی، علی، نخل گردانی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1380
28-    بولن، شینودا، نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان، ترجمه‌ی آذریوسفی، روشنگران، چ2، 1380
29-    بهار، مهرداد، جستاری چند در فرهنگ ایران، فكر روز، 1373
30-    بیهقی، خواجه ابوالفضل، تاریخ، تصحیح دكتر علی اكبرفیاض، انتشارات دانشگاه فردوسی، چ2، مشهد، 1356
31-    پاركنسیون، جی: «لوكاچ و جامعه‌شناسی ادبیات»، ترجمه‌ی هاله لاجوردی، ارغنون، ش9و10
32-    پاینده، حسین، گفتمان نقد (مقالاتی در نقد ادبی)، روزنگار، 1382
33-    ــــــــــــــ، «سیمین دانشور، شهرزادی پسامدرن»، برساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
34-    پراپ، ولادیمیر، ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان، ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، توس، 1371
35-    پناهی سمنانی، محمد احمد، ترانه‌های دختران حوا، ترفند، 1380
36-    پورنامداریان، تقی، سفردرمه (تأملی در شعر احمد شاملو)، نگاه، 1381
37-    تقی‌زاده، صفدر، «نماد و نمادگرایی»، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374
38-    تودوروف، تزوتان، منطق گفت و گویی میخائیل باختین، ترجمه‌ی داریوش كریمی، مركز، 1377
39-    تودوروف، كریستوا و دیگران، سودای مكالمه، خنده، آزادی: باختین، گزیده و ترجمه‌ی محمد پوینده، آرست، 1373
40-    جعفری، مسعود، سیر رمانتیسم در اروپا، مركز، 1378
41-    چدویك، چارلز، سمبولیسم، ترجمه‌ی مهدی سحابی، مركز، 1375
42-    حصوری، علی، سیاوشان، چشمه، 1378
43-    خاقانی شروانی، افضل‌الدین، دیوان، به تصحیح دكتر ضیاء‌الدین سجادی، زوار، چ2، 1357
44-    داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، مروارید، 1371
45-    دانشور، سیمین، به كسی سلام كنم، خوارزمی، چ2، 1359
46-    ــــــــــــــــ،‌ جزیره‌ی سرگردانی، خوارزمی، 1372
47-    ــــــــــــــــ، ساربان سرگردان، خوارزمی، 1380
48-    ــــــــــــــ، شناخت و تحسین هنر، سیامك، 1376
49-    ــــــــــــــ، غروب جلال، رواق، 1360
50-    ــــــــــــــ، نامه‌ها به جلال، تدوین مسعود جعفری، نیلوفر، 1383
51-    داویدف، یوری، هنر و انقلاب، ترجمه‌ی ع. نوریان، شباهنگ، 1358
52-    دستغیب، عبدالعلی: «سیمین دانشور و قصیه‌هایش»، بررسی و نقد كتاب، ش11، بهار 1384
53-    ــــــــــــــ: «نگاه به رمان فارسی»، مجموعه‌ی سخنرانی‌ها و مقالات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374
54-    دوبوار، سیمون، جنس دوم، ترجمه‌ی قاسم صنعوی، توس، چ5، 1382
55-    دیچز، دیوید، شیوه‌های نقد ادبی، ترجمه‌ی دكتر غلام‌حسین یوسفی و محمد تقی صدقیانی، علمی، چ3، 1370
56-    دیهیمی، خشایار (به سرپرستی)، نویسندگان روس، نشرنی، 1379
57-    رافائل، ماركس، سه پژوهش جامعه‌شناسی هنر (پرودون، ماركس، پیكاسو)، ترجمه‌ی اكبر معصوم بیگی، آگه، چ2، 1383
58-    ــــــــــــــ، نگاهی به تاریخ ادبیات جهان (تاریخ رئالیسم)، ترجمه‌ی محمد تقی فرامرزی، شباهنگ، 1357
59-    ریان، مایكل: «نقد سیاسی»، ترجمه‌ی حسین علی نوذر، ارغنون، س1، ش4، زمستان 73
60-    رب گریه، آلن: «ادبیات تحت تعقیب سیاست»، وظیفه‌ی ادبیات، ترجمه و تدوین ابوالحسن نجفی، زمان، چ2، 1364
61-    روحانی، فضل‌الله: «از جلال تا یوسف»، بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
62-    ریچاردز، آی.ا، اصول نقد ادبی، ترجمه‌ی سعید حمیدیان، علمی و فرهنگی، 1375
63-    رید، اپولین، فمنیسم و مردم‌شناسی، ترجمه‌ی افشنگ مقصودی، گل آذین، 1384
64-    رید، هربرت، هنر و اجتماع، ترجمه‌ی سروش حبیبی، امیركبیر، 1352
65-    ریكور، پل، زمان و حكایت، ترجمه‌ی مهشید نونهالی، گام نو، 1384
66-    زرین‌كوب، عبدالحسین، از كوچه‌ی رندان، امیركبیر، چ6، 1369
67-    ــــــــــــــ، نقد ادبی، امیركبیر، چ4، 1379
68-    زیباكلام، صادق، ما چگونه ما شدیم، روزنه، چ2، 1375
69-    سارتر، ژان پل، ادبیات چیست؟ ترجمه‌ی ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، زمان، چ5، 1356
70-    سامی، علی، شیراز شهر جاویدان، لوكس (نوید)، چ5، 13
71-    سایه، هـ . ا، یادگار خون سرو، توس، 1360
72-    سپانلو، محمدعلی، «درباره‌ی سووشون»، برساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
73-    سعید، ادوارد، جهان، متن و منتقد، ترجمه‌ی اكبر افسری، توس، 1377
74-    ــــــــــــ، فرهنگ و امپریالیسم، ترجمه‌ی اكبر افسری، توس، 1382
75-    سلدن، رامان و پیتر ویدوسون، راهنمای نظریه‌ی ادبی معاصر، ترجمه‌ی عباس مخبر، طرح نو، چ2، 1377
76-    سمپرون، ژرژ: «ادبیات و نیروهای حاكم بر جامعه»، وظیفه‌ی ادبیات، ترجمه و تدوین ابوالحسن نجفی، زمان، چ2، 1364
77-    سمیونویچ كیمیاروف، دانیال: «سیمین دانشور و سووشون او»، ترجمه‌ی نرگس محمدی بدوی، برساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
78-    سوسور، فردینان دو، دوره‌ی زبان‌شناسی عمومی، ترجمه‌ی كوروش صفوی، هرمس، 1378
79-    سه‌یر، رابرت و میشل لووتی: «رمانتیسم و تفكر اجتماعی»، ترجمه‌ی یوسف اباذری، ارغنون، س1، ش2، تابستان 1373
80-    سیاح، فاطمه، نقد و سیاحت، به كوشش محمد گلبن، توس، 1354
81-    سیدحسینی، رضا، مكتب‌های ادبی، نگاه، چ10، 1371
82-    سیمون، كلود: «نویسنده و سیاست» و وظیفه‌ی ادبیات، ترجمه و تدوین ابوالحسن نجفی، زمان، چ2، 1364
83-    شریعتی، علی، ویژگی‌های قرون جدید (مجموعه آثار 31)، شركت انتشارات چاپخش، چ1، 1370
84-    شفیعی كدكنی، محمدرضا، آیینه‌ای برای صداها، سخن، 1376
85-    ـــــــــــــــــــ، هزاره‌ی دوم آهوی كوهی، علمی، 1376
86-    ـــــــــــــــــــ، ادوار شعر فارسی، سخن، 1380
87-    ـــــــــــــــــ، مفلس كیمیا فروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، سخن، 1372
88-    شكلوفسكی، ویكتور: «هنر به مثابه‌ی فن»، ترجمه‌ی فرهاد ساسانی، ساخت‌گرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی (مجموعه ترجمه)، حوزه‌ی هنری، 1380
89-    شوكینگ، لوین.ل، جامعه‌شناسی ذوق ادبی، ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، توس، 1373
90-    طبری، محمد جریر، ترجمه و تفسیر، تصحیح و اهتمام حبیب یغمایی، توس، ج3
91-    علوی، بزرگ: «حماسه‌ی ایستادگی»، برساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوش علی دهباشی، سخن، 1383
92-    عناصری، جابر، درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، جهاد دانشگاهی، 1375
93-    فانی، كامران، جنگ‌های جهانی اول و دوم، علمی و فرهنگی، چ2، 1377
94-    فرانكلو، جین، فرهنگ نو در آمریكای لاتین، ترجمه‌ی مهین دانشور، امیركبیر، 1362
95-    فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، از روی چاپ مسكو، به كوشش سعید حمیدیان، قطره، 1376
96-    فریدمن، جین، فمنیسم، ترجمه‌ی فیروزه مهاجر، آشیان، 1381
97-    فورست، لیلیان، پیتراسكرین، ناتورالیسم، ترجمه‌ی حسن افشار، مركز، چ3، 1375
98-    فوكو، میشل، نظم گفتار، ترجمه‌ی باقر پرهام، آگه، چ2، 1380
99-    فیشر، ارنست، ضرورت هنر در روند تكامل اجتماعی، ترجمه‌ی فیروز شیرانلو، بی‌نا، چ2، 1348
100-    كالر، جاناتان، نظریه‌ی ادبی (معرفی بسیار مختصر)، ترجمه‌ی فرزانه طاهری، مركزی، 1383
101-    كتاب مقدس، ترجمه‌ی فاضل خان همدانی، اساطیر، 1381
102-    كمیساروف، د: «سیمین دانشور و سووشون»، ترجمه‌ی پرویز نصیری، بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
103-    كی‌یركه‌گور، سورن، ترس و لرز، ترجمه‌ی عبدالكریم رشیدیان، نشرنی، چ2، 1380
104-    گرامشی، آنتونیو، دولت و جامعه‌ی مدنی، ترجمه‌ی عباس میلانی، اختران، 1384
105-    گرین، كیت و جیل لبیهان، درسنامه‌ی نظریه و نقد ادبی، سرپرست ویراستاران دكتر حسین پاینده، روزنگار، 1383
106-    گرین، ویلفرد، لی‌مورگان و دیگران، مبانی نقد ادبی، ترجمه‌ی فرزانه طاهری، نیلوفر، چ3، 1383
107-    گلشیری، هوشنگ، جدال نقش با نقاش، نیلوفر، 1376
108-    گلدمن، لوسین، جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمه‌ی محمدجعفر پوینده، چشمه، 1381
109-    ــــــــــــــ، نقد تكوینی، ترجمه‌ی محمد تقی غیاثی، بزرگ مهر، 1369
110-    ـــــــــــ و دیگران، جامعه، فرهنگ، ادبیات (مجموعه مقاله از گلدمن و درباره‌ی گلدمن)، گزیده و ترجمه‌ی محمدجعفر پوینده، چشمه، 1376
111-    گویتسولو، خوان: «قطره‌ی ملی شما اقیانوس جهانی نیست»، وظیفه‌ی ادبیات، ترجمه و تدوین ابوالحسن نجفی، زمان، چ2، 1364
112-    لبافی، میترا: «قطار خالی سیاست»، بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
113-    لمعه، منوچهر، فرهنگ عامیانه‌ی عشایر بویراحمدی و كهگلویه، سازمان انتشارات اشرفی، چ2، 1353
114-    لوكاچ، گئورك، پژوهشی در رئالیسم اروپایی، ترجمه‌ی اكبر افسری، علمی و فرهنگی، 1373
115-    ــــــــــــ، نظریه‌ی رمان، ترجمه‌ی حسن مرتضوی، قصه، 1380
116-    لوناچارسكی، آناتولی، چند صدایی داستایفسكی، ترجمه‌ی اسماعیل خویی، جهان نو، 1346، س22،
ش10-8
117-    لیچ، ادموند، لوی استروس، ترجمه‌ی دكتر حمید عنایت، خوارزمی، چ2، 1385
118-    ماركوزه، هربرت، بعد زیباشناسی، ترجمه‌ی داریوش مهرجویی، اسپرك، 1368
119-    ــــــــــــــ: «هنر در جامعه‌ی یك بعدی»، نظاره‌ی هنر، ترجمه‌ی بابك قهرمان، ارشاد، 1382
120-    مافی، مریم: «صورت‌خانه‌ی دانشور»، بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
121-    مایلز، رزالیند، زنان و رمان، ترجمه‌ی علی آذرنگ، روشنگران، 1380
122-    مسكوب، شاهرخ، سوگ سیاوش، خوارزمی، چ6، 1370
123-    مشیرزاده، حمیرا، از جنبش تا نظریه‌ی اجتماعی، تاریخ دو قرن فمنیسم، شیراز، چ2، 1383
124-    مقدادی، بهرام، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، فكر روز، 1378
125-    مكاریك، ایرناریما، دانش‌نامه‌ی نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه‌ی مهران مهاجر و محمد نبوی، آگه، 1384
126-    مگی، برایان، فلاسفه‌ی بزرگ، ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند، خوارزمی، چ2، 1377
127-    موحد، محمدعلی، شمس تبریزی، طرح نو، ج3، 1379
128-    موسوی، سیامك، سوگ‌سرایی و سوگ‌خوانی در لرستان، افلاك، 1380
129-    مؤذن، ناصر (به كوشش)، ده شب (شب‌های شاعران و نویسندگان، امیركبیر، 1357
130-    مهاجر، مهران و محمد نبوی، واژگان ادبیات و گفتمان ادبی، آگه، 1381
131-    مهرور، ذكریا: «دانشور و جزیره‌ی سرگردانی»، برساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
132-    میرصادقی، جمال: «سیمین دانشور و قصه‌نویسی»، بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
133-    میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت: «شرح و تفسیر رمان سووشون»، بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوش علی دهباشی، سخن، 1383
134-    میرعابدینی، حسن؛ «تاریخ نویس دل آدمی» برساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
135-    ــــــــــــــ، صد سال داستان‌نویسی، چشمه، چ3، 1383
136-    میرعلایی، احمد: «از بورخس تا كیمیایی»، مجموعه مقالات و نقد و معرفی آثار مسعود كیمیایی، آگاه، 1364
137-    میشل، آندره، فمنیسم (جنبش اجتماعی زنان)، ترجمه‌ی دكتر هما زنجانی زاده، مشهد، نیكا، 1372
138-    نرشخی، ابوبكر محمدبن جعفر، تاریخ بخارا، ترجمه‌ی ابونصر محمدبن نصر القبادی، تلخیص محمدبن زهیر بن عمر، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، توس، چ2، 1363
139-    ورد، گلن، پست مدرنیسم، ترجمه‌ی قادر فخر رنجبری و ابوذر كرمی، ماهی، 1384
140-    واتكینز، سوزان، آلیس ماریزا وئدا و مارتارود ریگز، فمنیسم، ترجمه‌ی زیبا جلالی نائینی، شیرازه، 1380
141-    وبستر، راجر، پیش درآمدی بر مطالعه‌ی نظریه‌ی ادبی، ترجمه‌ی الهی دهنوی، ویراستار دكتر حسین پاینده، روزنگار، 1382
142-    ولك، رنه و آوستن وارن، نظریه‌ی ادبیات، ترجمه‌ی ضیاء موحود و پرویز مهاجر، علمی و فرهنگی، 1373
143-    وولف، ویرجینیا، اتاقی از آن خود، ترجمه‌ی صفورا نوربخش، نیلوفر، 1383
144-    هابراس، یوگن: «علم و تكنولوژی در مقام ایدئولوژی»، ترجمه‌ی علی مرتضویان، ارغنون، س1، ش1، بهار، 1373
145-    هارلند، ریچارد، درآمدی تاریخی بر نظریه‌ی ادبی از افلاتون تابارت، ترجمه‌ی گروه ترجمه‌ی شیراز: علی معصومی و شاپور جوركش، چشمه، 1382
146-    هام، مگی، فرهنگ نظریه‌های فمنیستی، ترجمه‌ی فیروز مهاجر و دیگران، توسعه، 1382
147-    هاوزر، آرنولد، تاریخ اجتماعی هنر، ترجمه‌ی ابراهیم یونسی، خوارزمی، 1370
148-    هدایت، صادق، سه قطره خون، پرستو، چ8، 1344
149-    ــــــــــــــ، فرهنگ عامیانه‌ی مردم ایران، چشمه، چ2، 1378
150-    همایونی، صادق، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، اداره‌ی كل فرهنگ و هنر فارس، 1353
151-    هوف، گراهام، گفتاری درباره‌ی نقد، ترجمه‌ی نسرین پروینی، امیركبیر، 1365
152-    هینیك، ناتالی، جامعه‌شناسی هنر، ترجمه‌ی عبدالحسین نیك گهر، آگه، 1384
153-    یاكوبسن، رومن، روندهای بنیادین در دانش زبان، ترجمه‌ی كوروس صفوی، هرمس، 1376
154-    یزدانی، كهتر: «زنی كه در سووشون به سوگ نشسته است»، بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی، به كوشش علی دهباشی، سخن، 1383
155-    دایره‌المعارف روتلیج، فمنیسم و دانش‌های فمنیستی، ترجمه‌ی عباس یزدانی و دیگران، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1382
156-    Bakhtin, Mikhail: "The dialogic imagination", in the narrative reader, edited by Martin Mcauillan, london and New york, Routledge, 2000
157-    ________________: The problem of speech Genres, in the Discourse reader, edited by Adam Jaworski and Nikolas coupland, london and Newyork, Routledge, 2001
158-    Cobley, Paul, Narrative, london and New york, Routledge, 2001
159-    Gaillard, Francoise: "For a Political Roland Barthes" in French Theory inamerica, New york and london, Routledge, 2001
160-    Laclau, Ernesto and chantal mouffe: "from hegemony and socialist strategy" in critical theory, New york, Harvyester, 1995
161-    Tyson, lois, Critical Theory today, New york and london, Garland, 1999