آشنایی با فرهنگ ایرانی

مقدمه

موقعیت جغرافیایی ایران بگونه ای است كه همواره مورد سكونت انسانها از هزاران سال پیش از تاریخ قرار گرفته است. نجد ایران مثلثی است بین دو فرورفتگی خلیج فارس در جنوب و دریای خزر در شمال. كوههای مغرب یا سلسله زاگراس از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد یافته است و سلسله جبال البرز در قسمت شمالی مثلث مذكور قرار گرفته است.
به شهادت تاریخ و گواهی باستانشناسانی كه از سالها قبل از این، در مناطق مختلف و بر روی آثار بجای مانده از ایران باستان كند و كاو می كردند نجدایران از جمله اولیه نواحی سكونت بشر اولیه بوده است. در قسمت داخلی نجد ایران از جمله مناطقی كه مورد سكونت قرار گرفته است دشت پهناور خوزستان یا سوزیانای  قدیم است این دشت كه در قسمت جنوب غربی قرار گرفته است همان امتداد دشت بین النهرین است.
تحقیقات باستانشناسی نشان داده است كه انسان عهد حجر كه تازه از كوه فرود آمده و در دشت سكونت گزیده بود بر روی مسیر كمانی شكل اطراف كویر نمك واقع در مركز ایران ساكن شد. (هزاره پنجم ق.م) از جمله قرارگاههای انسانی بر روی این مسیر سیلك كاشان، قم، ساوه، ری و دامغان است.
بشر اولیه تا زمانی كه یكجا نشینی را آغاز نكرد نتوانست به طور مطلوب از صنایع مختلف از جمله سفالگری، كشاورزی، دامداری و غیره بهره لازم را ببرد. اگرچه باستانشناسان، قدیمی ترین ظروف گلی حرارت دیده را به هشت هزار ق.م نسبت می‌دهند و نمونه آن در غار كمربند در نزدیكی بهشهر بدست آمده لیكن سفالهای این دوره ضخیم، كم پخت، شكننده، خشن، قهوه ای رنگ و بدون نقش است و در آن مقدار زیادی علف به عنوان شاموت  بكار رفته است و این نشاندهنده آن است كه سفال در این سالها در مرحله ابتدایی پیشرفت خود بوده است و احتمالاً مدت زمان زیادی از استفاده پوسته كاسه ای گیاهان و قطعات سنگی با سطح مقعر به عنوان ظرف نگذشته بوده است.
در مرحله بعد با گذشت زمان و تشكیل دهكده ها و پیشرفت صنایع مختلف بخصوص سفالگری، ظروف سفالی ظریفتر، با ضخامت كمتر و با درجه حرارت بالاتر پخته شدند و كم كم نقوش مختلف با تكامل تدریجی خود بر روی ظروف بكار گرفته شد كه این تكامل تدریجی را با بررسی لایه های مختلف تپه های سیلك كاشان، شوش و سایر نقاط می توان مشاهده كرد.
همزمان با شكل گیری نقوش تزئینی بر روی سفال، با هنر نقش برجسته در این دوره‌ها روبرو هستیم. هنر نقش برجسته از هنرهایی است كه ایرانیان باستان از هزاران سال پیش از تاریخ به آن توجه داشتند لیكن این هنر در اندازه های بزرگ آن بیشتر بر روی سنگ و با حجاری اجرا می شد و فقط اندازه های كوچك آن بود كه به كمك فلز و گاهی گل انجام می شد. نقوش این نقش برجسته ها در بیشتر مواقع واقعی و در مواردی در دوره هایی خاص نقوش تجریدی بكار می رفت.
امروزه نقش برجسته ها بیشتر حالت تزئینی یافته اند و در اندازه های مختلف بیشتر با گل برای تزئینات داخلی و خارجی بكار می روند. آنچه باعث كاهش ارزش این آثار به عنوان هنر می شود طرحهایی است كه هنرمندان اجرا می نمایند. بیشتر طرحهایی كه امروزه نه فقط در نقش برجسته بلكه در هنرهای دیگر نیز اجرا می شود چیزی جز تقلید زود هنگام از هنر غرب نیست كه هیچ گونه سنخیتی با فرهنگ و تمدن ایرانی ندارد. تمدنی كه در آن با وجود همه پستیها و بلندیها، هنر روال طبیعی تكامل خود را طی كرد و در این راه هیچگاه از چهارچوب روح ایرانی خارج نشد.
در طراحی پروژه عملی ارائه شده سعی شده است نیم نگاهی به هنر اصیل ایرانی، سفالگری و هنر اصیل ایرانی، نقوش روی سفال، صورت گیرد.
در طراحی این نقوش، از نقاشی های اجرا شده بر روی سفال پیش از تاریخ بخصوص در سه منطقه سیلك كاشان، شوش و تل باكون الهام گرفته شده است.
در این رساله نیز هر چند سعی شد تا نقوش بیشتر از حیث معنی و مفهوم مورد بررسی قرار گیرند ولی بدلیل كمبود منابع این منظور به طور كامل برآورده نشد.

 

منابع و مآخذ

1- سفال ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، لیلا رفیعی، انتشارات یساولی، 1377.
2- سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، سیف الله كامبخش فرد، انتشارات ققنوس.
3- تاریخ صنایع ایران، دكتر ج، كریستی ویلسن، ترجمه عبدالله فریار، انتشارات فرهنگسرا.
4- نقوش زینتی در ایران زمین، جلیل ضیاءپور، انتشارات اداره كل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، 1353.
5- ایران از آغاز تا اسلام، رومن گیرشمن، ترجمه محمدمعین، انتشارات علمی و فرهنگی، 1336.
6- شاهكارهای هنر ایران، آرتور اپهام پوپ، اقتباس و نگارش دكتر پرویز ناتل خانلری، موسسه انتشارات فرانكلین.
7- فصلنامه هنر، شماره 28، بهار 1374.
8- نقوش برجسته ایلامی، دكتر محمد رحیم صراف، انتشارت جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، 1372.
9- دایره المعارف فارسی، دكتر غلامحسین مصاحب، انتشارات فرانكلین، 1345.
10- فن و هنر سفالگری، فائق توحیدی، سازمان مطالعه و تدوین كتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1379.
11- تاریخ هنر ایران و جهان، فرهاد گشایش، انتشارات عفاف، 1378.