بررسی ضمانت اجرای تخلف از شرط ترک فعل حقوقی

مقدمه
از مباحث مهمی كه در قانون مدنی فصل چهارمِ (شروط در ضمن عقد) بابِ عقود و تعهدات مطرح شده، بحث اقسام شروط واحكام آنهاست. از آنجا كه شرط،جزئی از قرار داد است لزوم وفای به كل عقد،شامل آن نیز می شود از این رو این پرسش مطرح می شود كه چه ضمانت اجرایی برای امتناع از انجام مفاد شروط وجود دارد بنابراین جهت تبیین سوال اصلی این مقاله، نمای كلی از اقسام واحكام شروط مطرح می گردد[2] و سپس به تشریح پرسش اصلی این نوشتار می پردازیم.
شروط در ضمن عقد بر سه قسم می باشند: شرط صفت، شرط نتیجه، شرط فعل. در شرط صفت وجود وصف خاصی در دو عوض یا یكی از آن دو در ضمن عقد شرط می شود لذا شرط صفت همواره به وجود صفتی در موضوع معامله مربوط است نه ایجاد آن ،بنابراین شرط صفت الزام پذیر نیست،در نتیجه اثر تخلف از آن تنها خیار فسخ است نه الزام مشروط علیه به ایجاد آن صفت خاص. (ماده 235 ق.م)
در شرط نتیجه، تحقق اثر یك عمل حقوقی اعم از آنكه آن عمل عقد باشد یا ایقاع،شرط می گردد در این شرط هم نمی توان مشروط علیه را به انجام آن الزام نمود زیرادر صورت وجود شرایط لازم، شرط نتیجه با تحقق عقد حاصل می شود ودر صورت عدم اجتماع شرایط مزبور، شرط مذكور محقق نمی شود. پس مشروط له نمی تواند به جا آوردن مفاد شرط را از مشروط علیه مطالبه نماید زیرا انجام دادن عملی به عهده مشروط علیه نبوده است در نتیجه اثر تخلف شرط برای مشروط له فقط حق فسخ معامله اصلی است.

منابع:
1-   آل بحرالعلوم ، محمد ، بلقه الفقهیه، ج1، مكتبه الصادق، 1420ه ق.
2-   امامی ، سید حسن، حقوق مدنی ، ج1، كتاب فروشی اسلامی ،1377.
3-   امیری قائم مقامی ، عبدالمجید، حقوق تعهدات، ج2، نشر میزان ،1378.
4-   انصاری ، شیخ مرتضی ، حقوق مدنی ، ج5، الهادی ،1420 هـ ق.
5-   بجنوردی ، سید حسن ، القواعد الفقهیه ، ج3 ، اسماعیلیان ،1371.
6-   حكیم، محسن، مستمسك عروه الوثقی، ج 4، دار احیاء التراث العربی، 1421هـ ق.
7-   خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج 2، مدینه العلم، 1410 هـ ق.
8-   روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق، ج 19، بی تا.
9-   روحانی، محمد، المرتقی الی الفقه الارقی، ج1، دارالجلی، 1420 هـ ق.
10-    شریعت اصفهانی، فتح الله بن محمد جواد، نخبه الازهار، العلمیه، 1398 هـ ق.
11-    كاتوزیان، ناصر، عقود معین، ج 4، انتشار، 1376.
12-    كاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 3، انتشار، 1376.
13-    محقق اصفهانی، محمد جواد، رساله فی تحقیق الحق و الحكم ، حاشیه مكاسب، ج1، بی جا، بی تا.
14-    محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه،  سمت، 1376.
15-    محقق نائینی، محمدحسین،منیه الطالب، ج3، انتشارات جامعه المدرسین،1421 هـ ق.
16-    محقق یزدی طباطبایی، محمد كاظم بن عبدالعظیم، حاشیه مكاسب،بی جا، بی تا.
17-    نجفی، محمد حسن، جواهر الكلام، ج 27، دار الكتب الاسلامیه، 1367.